اگر تا به حال در خوابی متوجه شدهاید که در حال خواب دیدن هستید، شما یکی از تجربهکنندگان خواب شفاف (Lucid Dreaming) بودهاید. در این حالت میتوانید بر روند خواب خود آگاهانه تأثیر بگذارید؛ از پرواز در آسمان گرفته تا کنترل کابوسها. اما اکنون دانشمندان میگویند این پدیده نه خواب است و نه بیداری؛ بلکه حالتی تازه از آگاهی انسان است.
آگاهی در میانه خواب و بیداری
گروهی از پژوهشگران به سرپرستی چاتای دمیرل (Çağatay Demirel) از مرکز Donders Center for Cognitive Neuroimaging در دانشگاه پزشکی رادبود هلند (Radboud University Medical Center) با تحلیل مجموعهای از مطالعات EEG، نشان دادهاند که خواب شفاف از نظر فعالیت مغزی، با خواب REM و بیداری تفاوت بنیادین دارد. نتایج این تحقیق در مجله Journal of Neuroscience منتشر شده است.
دمیرل در بیانیهای گفت: «این پژوهش در را به روی درک عمیقتری از خواب شفاف باز میکند و نشان میدهد که تجربهی آگاهانه میتواند از درون خواب پدید آید.»
وقتی مغز آگاهانه در خواب تصمیم میگیرد
در این مطالعه، پژوهشگران دادههای مربوط به فعالیت مغزی افراد در سه حالت بیداری، خواب REM، و خواب شفاف را مقایسه کردند. نتیجه نشان داد که در خواب شفاف، امواج بتا (Beta) و گاما (Gamma) در بخشهایی از مغز مانند لوب تمپورال راست، لوب جداری و ناحیه پرکونئوس (Precuneus) افزایش مییابد.
امواج بتا با تفکر آگاهانه، تصمیمگیری و حل مسئله مرتبطاند، در حالی که امواج گاما هنگام تمرکز شدید یا هوشیاری بالا ظاهر میشوند. افزایش این امواج در خواب شفاف باعث میشود فرد احساس کند کنترل افکار و اعمال خود را در خواب به دست دارد.
در مقابل، در خواب REM معمولی، فرد هیچ تسلطی بر محیط یا رفتار خود ندارد. اما در خواب شفاف، مغز به سطحی از خودآگاهی میرسد که میان خواب و بیداری قرار دارد.
شباهت خواب شفاف با تجربههای روانگردان
شاید جالبترین بخش این تحقیق، شباهت فعالیت مغز در خواب شفاف با اثرات داروهای روانگردان مانند LSD و آیاهواسکا (Ayahuasca) باشد. هر دو تجربه با تغییر فعالیت در ناحیه پرکونئوس همراهاند، جایی که تصاویر ذهنی و حس خودآگاهی در آن شکل میگیرد.
دمیرل میگوید: «در حالی که مواد روانگردان معمولاً باعث از بین رفتن مرز میان خود و جهان میشوند، خواب شفاف برعکس عمل میکند و نوعی خودآگاهی و کنترل ذهنی را حفظ میکند.»
آگاهی نوین درون رویا
این یافتهها نشان میدهند که مغز انسان میتواند در میان خواب، به حالتی از آگاهی برسد که نه کاملاً خواب است و نه بیداری. به بیان دیگر، ذهن ما قادر است در دنیایی خیالی، اما با خودآگاهی واقعی عمل کند. شاید این حالت، دریچهای باشد به درک عمیقتر از ماهیت آگاهی انسانی و مرزهای ذهن.
